Telafer Devrimi: Kaçakaç Destanı

Telafer, Sincar ile Musul arasında dağ üzerinde kurulu, ağaçlarla kaplı bir kale şehridir. 36. paralelin kuzeyinde, Musul’un 60 km kuzey batısında yer alan Telafer, Irak-Suriye-Türkiye üçgeninde önemli bir kavşak konumundadır. Telafer M.Ö. 6000 yıllarında kurulmuş bir yerleşim yeridir.

Telafer’de Türk hakimiyeti Tuğrul Bey ile 1055’te başlamıştır. Daha sonra bölgede Selçuklu beylerinden Bedrettin hakim olmuştur. Daha sonra Telafer İlhanlı Devletinin bir parçası haline gelmiştir. 1328’de Şeyh Hasan Celairi önderliğinde Irak’ta Türkmen Celairiye Devleti kurulmuş ve Telafer’de bu devletin parçası olmuştur. 1411’de Telafer, Emir Muhammed Kara Yusuf döneminde Karakoyunlu Devleti’ne, 1469’da Uzun Hasan döneminde Akkoyunlu Devleti’ne, 1508’de ise Safavi Türk Devleti’ne ve 1534’te Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır.

Telafer Osmanlı Vilayeti Salnamesinde, H. 1330 tarihli Osmanlı Salnamesinde Telafer’in yaklaşık 1500 haneden ve 9 mahalleden oluştuğu, kalesinin içinde önemli bir hükümet konağı ile 4-5 kadar ahalinin evinin bulunduğu, kasabaya yetecek kadar kuzeyden güneye doğru akan bir suyunun var olduğu, halkının yerleşik ve ziraat ve hayvancılığa fazlasıyla yatkın olduğu, bu halkın hiçbir millet ile mukayese edilemeyecek derecede cesur ve yiğit olduğu, komşu aşiretlerle birlik ve beraberlik içinde olduğu ayrıca Çağatayca’ya yakın bir Türkçe’yle konuştuğu anlatılmaktadır. Aynı Salname’de, kasaba ahalisinin tamamen Türk olduğu anlatılmaktadır.

Bu coğrafyada gerçekleşen önemli direnişlerden biri, 3-4 Haziran 1920’de, Telafer’de başlayıp, Irak’ın tamamına yayılan, “Telafer Devrimi” veya “Kaçakaç İsyanı”dır. Irak’ta İngiliz işgaline karşı ayaklanmayı Araplardan önce Türkmenler başlatmıştır. İngiliz ordusuna ve otoritesine karşı Telafer’de başlayan direniş hareketi Irak halkının yabancı işgaline karşı ayaklanmasında öncü olmuştur.

Bu isyan, Telafer halkı öncülüğünde, Telaferli aşiretlerin katılımıyla, İngilizlere karşı gerçekleştirilmiştir. İsyanı, İstiklal Harbî’ni yürüten TBMM Hükümeti ve Mustafa Kemal Paşa, Suriye’deki Faysal Rejimi ve Şam’da kurulan “Irak El Ahd (Çağ) Cemiyeti” teşvik etmiştir.

Burada başlatılan ayaklanma kısa süre içinde Irak’ın tüm şehirlerine dağılmıştır. Ayaklanma Iraklıların İngiliz işgaline karşı koyma iradesini ortaya koymuş ve “Sevret El- İşrin” denilen 1920 yılında gerçekleşen büyük ayaklanmanın önemli bir öncüsü olmuştur. İngiliz kuvvetlerine karşı yürütülen mücadelede birlik ve beraberliğini gösteren Telafer’deki Türkmenler, Telafer dışındaki Arap aşiretlerle birlikte, İngiliz ordusu ile mücadele etmiş, İngiliz ordusunun Telafer’e saldırması nedeniyle, 3 aya yakın bir süre dağlarda yaşamış ve mücadele etmiştir. Tarihe “Kaça Kaç Destanı” olarak giren bu direniş, Irak’ın en önemli tarihi olayları arasında yer almaktadır.