“Çöl Minaresi’nin eğilmesini engelleyecek adımlar temel çözümler değil”

Arkeologlar, caminin alt temel inşaatında kullanılan tuğlaların bulunması sonucunda bu minarenin minareden daha eski büyük bir caminin kalıntısı olduğunu kanıtladı.

Bu tespit, caminin alt temel yapımında kullanılan tuğlaların ölçülerini bilerek ayrıca minarede ve camide kullanılan tuğlaları karşılaştırarak bulundu. Minarenin yapımında kullanılan tuğlaların boyutları caminin tuğlalarının boyutlarından farklı olduğundan caminin tarihi, Emevilerin sonu veya Abbasi döneminin başlarında olduğu tahmin edilmiştir.

Selahaddin Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nde eğitmen olan Dr. Karvan Sıddık Bilbas, TEBA Gazetesine Çöl Minaresini ve minarenin eğilmesine ilişkin açıklamada bulundu.

“Minarelerin temel sorunları, malzemelerin zarar görmesi, tarihi olaylar, bakımsızlık”

Dr. Karvan, Çöl Minaresi’nin eğriliğinin nedenine ilişkin “Kürdistan Bölgesi Arkeoloji ve Kültür Genel Müdürlüğü'nün 2006 yılında yaptığı araştırmada minarenin üst kısmında bir sapma gözlemlendi. Bu amaçla Çöl Minaresinin restorasyonuna 2007 yılında bir Çek firmasıyla başlandı. Irak'ta Muzafferiyye minaresinin de aralarında bulunduğu minarelerin temel sorunları, malzemelerin zarar görmesi, tarihi olaylar, bakımsızlık, bilimsel onarımın yapılmaması ve şehir haritasının genişletilmesi gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır.” dedi.

Bilbas, minaredeki sorunları şu şekilde sıraladı:

Temel sorunu

“Zamanla erozyon, deprem, yeraltı suyu seviyesindeki değişiklikler gibi faktörlerden dolayı minare temelleri zayıflayabilir. Bu durum minare temellerinin zemin seviyesinde düzensizliklere ve bunun sonucunda yapısal istikrarsızlığa yol açabilir.”

Malzemelerin bozulması

“Minare yapımında kullanılan tuğla, taş, sıva gibi malzemeler hava koşulları, nem ve diğer çevresel faktörler nedeniyle bozulabilmektedir. Bu, yapısal bileşenlerini zayıflatabilir ve kaymasına-çökmesine sebebiyet verebilir.”

Tarihi olaylar

“Irak ve Kürdistan Bölgesi'ndeki savaş ve çatışmalar tarih boyunca pek çok tarihi yapıya zarar vermiş olup, bombalamalar sonucu minareler de dahil olmak üzere top atışları ve diğer tahribatlar minarelerin yapısal olarak zarar görmesine neden olabilmektedir.”

İhmal ve bilimsel olarak restore eksikliği

“Kapsamlı bir izleme yapılması, gerekli bütçenin ayrılması ve uzmanların bilimsel olarak yeniden restoreye teşvik edilmesi, bina yapılarının bozulma oranını daha da azaltacaktır.”

Şehir haritasının genişletilmesi

“İnsan faktörleri arasında çok sayıda aracın varlığı ve minare yakınındaki trafik, bina yapılarının hızla tahrip olmasını ve kalabalık yerlerin yakınındaki arkeolojik alanlarda toprak kaymasını etkileyecektir.”

Ne tür tedbirlerin alındığı yönündeki soruya Bilbas, “Erbil Minaresi 20. yüzyılın başlarına kadar restore edilmedi. 1935'te Irak hükümeti burayı resmen tarihi eser ilan etti. 1960 yılında Irak Arkeoloji Genel Müdürlüğü bir konsey kurarak restorasyon çalışmalarını yürüttü. 2003 yılından bu yana Kürdistan Bölgesi'nin birbirini izleyen kabineleri tarihi yerlere büyük ilgi gösterdi. Minare, 2007 yılında Kürdistan Bölgesi Arkeoloji ve Kültür Genel Müdürlüğü iş birliğiyle Çek Cumhuriyeti tarafından restore edildi. Yağmur suyunun minareye girmesi engellenmiş olup, minarenin çevresi tuğla ve harçla kapatılarak suyun minareye girmesi engellenmiştir.” yanıtını verdi.

“Minarede şu anda herhangi bir restorasyon çalışması bulunmuyor”

Minarenin yenilenmesi ve korunması sürecine ilişkin Bilbas, “Minare, şu anda Erbil Kalesi'nin 2014 yılında Dünya Mirası Listesi'ne alınmasının ardından UNESCO tarafından koruma altına alınan Erbil Kalesi'nin tampon bölgesinin (Buffer Zone) bir parçası. Yaptığımız incelemelere göre minarede herhangi bir tadilat bulunmamaktadır. Bunlar, terör örgütünün savaşları nedeniyle bölgenin yaşadığı krizlerin, Kürdistan Bölgesi'ne çok sayıda mültecinin gelmesinin ve koronavirüsün yayılmasının sonuçlarıdır." açıklamasında bulundu.

“Minarede 80 santimetreden fazla eğrilik olmadı”

Bilbas, "Çok şükür minarede 80 santimetreden fazla eğrilik olmadı ama arkeoloji uzmanları tarafından hala takip ediliyor. Genel olarak minare çevresinde cadde ve park bulunması olumsuz etki yaratmaktadır. Çünkü yapılan incelemelere göre minarenin altındaki toprak çok sulu ve bunun etkisi olacak, bu minarenin belli bir kütlesi var ve elbette bu su devam ederse etkisi artacak.” diye konuştu.

Dr. Karvan Sıddık Bilbas, “Riskler bir miktar azaldı ama minarenin bir parkta bulunması ve bu parkta sulama konusu minareyi etkileyecektir. Yollar ve sokaklar minarenin etrafındadır, özellikle büyük araçların ve kamyonların geçmesi, minarenin bir ölçüde çökmesine neden oluyor. Her ne kadar bu sorun ele alınmış olsa da, çözümler temel değildir.” değerlendirmesinde bulundu.

1239 yılında vefat eden İbnü'l-Mustavfi, Erbil'de bir caminin bulunduğunu belirtmiş ve burayı Erbil Cami Mescidi olarak adlandırmıştır ve Sultan Muzaffereddin Gökbörü’nün Erbil'de Muzafferiyye Mektebi adı altında bir okul yaptırdığını da aktardı.