Üç yağmur, üç sel…

Kuraklığın etkili olduğu bir yıl geçirildi. Uzun bir bekleyişin ardından bölgede aniden yağışlar başladı. Erbil’de etkili olan 3 şiddetli yağmur büyük selleri meydana getirdi. Ne yazık ki seller 12 kişinin yaşamını yitirmesine neden olurken, sel sularına kapılıp giden 10 aylık Danar bebek halen bulunamadı. Sel felaketi yüzlerce ev ve otomobilde hasara yol açarak, halka büyük maddi kayıplar da yaşattı.

Bölge, her yıl sonbahar ve kış mevsimlerinde, hatta ilkbaharda bile sel olaylarıyla karşı karşıya kalmaktadır. Bu sellerin nedeni yağmur miktarı ve şehirlerin topografyasına bağlı olsa da bazı faktörleri de göz önünde bulundurmak gerekir. Özellikle bölgenin bazı şehirlerinde yağışların az olmasına rağmen su birikintilerinin ve sellerin  oluştuğu görülmekte. Bunun yanında maddi hasar ve bazen can kayıpları yaşanıyor.  Eğer yağan yağmur oranını diğer ülkelere göre kıyaslarsak bazı ülkelerde bu oranın çok düşük olduğunu, sellere yol açmadığını ve hayatın normal ilerlediğini görebiliriz. 

TEBA Gazetesi olarak akademisyen Usama Eşref ile özellikle Erbil’de oluşan sellerin nedeninin ve çözüm yollarının ne olduğuna dair bir röportaj gerçekleştirdik.

Konuşmasına sellerin nedenine değinerek başlayan Eşref, “Seller bazen doğal, bazen yapay-doğal, bazen ise tamamen yapay bir affettir. Sel, yağmur yağışı sonucu bir alanda suyun birikmesi ve bu suyun vadiler gibi doğal kanalizasyonlardan veya şehirlerde, yapay projelerle inşa edilen yapay kanalizasyondan geçememesi sonucu oluşmaktadır." ifadelerinde bulundu.

Eşref, “Bazı durumlarda seller tamamen doğaldır ve hiçbir insani etki olmamaktadır. Söz konusu olaydan en az tehlikeyle ve en az zararla ayakta kalmaya çalışılmalıdır. Doğal sel, iki veya üç saatten fazla bir süre boyunca şiddetli yağmur yağdığında meydana gelir. Bu sebeple zeminde büyük miktarda su birikintisi oluşur. Su, yerin deliklerinden geçmeyecek şekilde yani çatlaklar ve delikler aracılığıyla yeryüzünün katmanlarına inmeyecek oranda yüksektir. Ayrıca, doğal kanalizasyonların suyu kontrol altına alamadığı durumda sel oluşur. Bu durumlardan en az zararla kurtulmak için tek çözüm bölgeden uzaklaşmaktır. Çünkü bu durumlar doğal afet çerçevesine girmektedir.” dedi ve şöyle devam etti: 

“Bazı durumlarda ise seller, yapay-doğal bir durumdur. Yani selin çıkma sebebinin bir kısmı insani etkenlere bir kısmı ise doğal etkenlere bağlıdır. Bu da yağmur oranının sele neden olacak miktarda olmadığı durumlarda olmaktadır. Bu durumda, inşa edilmekte olan projeler, mahalleler ve yeni yerleşim alanları oluşturulması az miktardaki suyun afet ve su baskınlarına neden olmasına neden olacaktır. Bunun da nedeni yamaçları ve kanalizasyon genişliğini doğru hesaplamamaktır. Yani proje yapılırken yükseklik-genişlik gibi istatistiklere bakılmamıştır. Ayrıca 10, 15, 20 yıllık bir süreçte bölgede yağmur oranının ne kadar olduğuna bakılmamıştır. Bu durumda yağmur oranı çok olan bölgelerde kanalizasyonlar küçük ve az yapılmıştır. Bazılarının ise yönleri değiştirilmiştir. Hepimizin bildiği gibi, yerleşim alanı olarak adlandırılan alanların hepsi betonlarla kaplanmıştır, bu nedenle söz konusu alanlar çok fazla su toplar çünkü suyun toprağa geçmesi mümkün değildir ve sellere neden olmaktadır.”

Selin oluşmasındaki bir diğer sebebin ise tamamen yapay etkenler olduğunu kaydeden Eşref, “Üçüncü tür, tamamen yapay sebeplerdendir. Bu da konut ve yol inşaat endüstrisi projeleriyle bilimsel yönden değerlendirilmediğinde oluşur. Bazen yağmur normal bir seviyededir veya önceki yıllara göre daha az yağmur yağmıştır, ancak tekrar 2. anlattığımız sebebe yakın olarak, yapay etkenler sel felaketine neden olmuştur. Bunun yanında kanalizasyonların sayısının az veya küçük olması da bir etkendir. Aynı zamanda doğal yolla uzun yıllardır uygulanan vadi ve nehir gibi doğal kanalizasyonların manipüle edilip, yönlerinin değiştirilmesi veya boyutunun küçültülmesi başka bir yapay etkendir. Yamaçlara ve evlerin yüksek konumda olmasına biraz dikkat edilirse, şiddetli olan yağmurlar da sel felaketine neden olmayabilir." ifadelerini kullandı.

Erbil’de her yağmur yağdığında sellerin tekrar oluşup oluşmamasına yönelik soruyu Eşref, “Erbil şehrine gelecek olursak, şehrin genişlemesi ve bu sebepten dolayı % 90’ının beton zeminden oluşması suyun yer altına girmesini engellemektedir. Ayrıca kanalizasyonlar üstüne yeni projeler yapılarak kapatılmış veya yapay kanalizasyonlar yapılmış. Uygun olmayan bir şekilde yapıldığı için az kapasitede suyu almaktadır. Bazen yağmur suları veya oluşan seller büyük atıkların kanalizasyonda birikmesine neden oluyor. Ancak eğer kanalizasyonlar açık olursa bu gibi tıkanma sorunları yaşanmayacaktır veya bu olayla daha az karşılanacaktır.” diye yanıtladı.

Sözlerini Erbil’de oluşan sellere değinerek sürdüren Eşref, “Bazı resim ve videolarda sandalyeler, motosikletler, arabalar ve bisikletlerin kanalizasyon üstünde olduğunu görüyoruz. Bu da engel oluşturmaktadır. Böylece yağmur durumunda bölgede bulunan bütün suyun kanalizasyondan geçmesi engelleniyor ve seller oluşuyor. Bir diğer sebep de Erbil’in bir kısmının düzlük, bir kısmının ise dağlık olmasıdır. Yağmur yağdığında biriken su, vadi ve nehirlere akıyor. Suyu alma kapasitesi de dolduğunda seller oluşuyor. Erbil'in belirli bölgelerinin alçak alanlarda olması bir başka nedendir. Yine alçak alanın sel suyundan etkilenme oranı yüksektir.” dedi.

Sel sularına karşı Erbil’deki altyapı ve hazırlıklara ilişkin Eşref, “Erbil şehri ekonomik altyapı açısından çok gelişmiş ve çok önemsenmiştir. Ayrıca inşaat sektörünün yanı sıra yol, sanayi ve turizm sektörü açısından da gelişmiş. Ancak ne yazık ki, şehrin yeni alanlarının altyapısı ve aynı zamanda konut projelerini inşa etmek için, uzmanların görüşleri alınmamış. Şehir tüm bu gelişimden dolayı çevredeki bölgelerden farklı, ancak yağmur sırasında yine çevre bölgelerinden farklı olarak en çok felaketin yaşandığı bölge konumunda. Bu büyük bir kusurdur. Bu nedenle, herhangi bir konut, ticari ve endüstriyel projede altyapının sorunlarla karşılaşmaması için jeologların, Planlama Bakanlığının, coğrafyacıların, inşaat mühendislerinin ve farklı uzmanların görüşleri alınmalı. Yeni mahallelerin inşası sırasında uzmanların görüşü dikkate alınsaydı, Erbil'deki son sel felaketler bu kadar büyük olmazdı." değerlendirmesinde bulundu.

Selleri önleme ve çözüm yollarına ilişkin akademisyen Eşref, “Sellerin çözümü çok zor. Şehir yapılandırılmış ve geniş alana yerleşim sağlanmış durumda. Bunlar için büyük ödemeler yapıldı ve şehir yeniden inşa edilemez. Daha önce var olan ancak yerleşim alanına dönüştürülen kanalizasyonlar tekrardan açılabilir. Şu anda oluşan değişikliklere uyum sağlamalıyız.  Doğal kanalizasyonların sayısı artırılmalı ve genişletilmeli. Yağmur sularının mahallelere ve evlere ilerlememesi için tek çözüm bu.  Ayrıca giderlerin sayısı artırılabilir bazı bölgelerde gider kapakları genişletilebilir.” diyerek sözlerini sonlandırdı.

Haber: Abdulselam Hişam