Nisan 2023’te IKBY ile federal hükümet arasında, IKBY Doğal Kaynaklar Bakanlığının petrol üretimini öngören ve Irak Petrol Bakanlığına bağlı Irak Petrol Pazarlama Şirketi (SOMO) tarafından ihraç edilecek bir anlaşma imzalandı. Anlşama kapsamında petrol yalnızca Irak hükümetinin ve Petrol Bakanlığının izniyle ihraç edilmeli.
Anlaşmanın bir kısmı, daha sonra Haziran ayında kabul edilen Irak Bütçe Yasasına dahil edildi. Yasaya göre, IKBY’nin 400 bin varil petrol üretmesi ve bunu Türkiye üzerinden ihraç edilmek üzere Irak Petrol Bakanlığına devretmesi gerekiyor. Eğer ihracat gerçekleştirilemez ise 400 bin varil petrol, rafineriler aracılığıyla yurt içinde kullanılacak.
Üniversite profesörü ve petrol alanında uzman Dr. Govand Şervani, petrol ihracatına ilişkin TEBA Gazetesinin sorularını yanıtladı.
IKBY’deki petrol şirketlerinin söz konusu karar karşısında tutumu neydi?
Paris Tahkim Mahkemesinin kararında, federal hükümetin ve Petrol Bakanlığının yetkisi altında olan durum Kürdistan Bölgesi'nden petrol ihracatı ve satışına ilişkin konular, petrol üretiminden hangi tarafın sorumlu olduğu belirtilmiyor. Bu nedenle karar, petrol üretiminden sorumlu şirketleri kapsamamaktadır ancak IKBY Doğal Kaynaklar Bakanlığı ile de bazı sorunlar yaşıyorlar; bu da neredeyse bir yıldır almadıkları mali haklarının gecikmesi konusudur. Yedi ay boyunca petrol ihracatının durdurulması da şirketler açısından büyük kayıplara neden oldu çünkü petrol ihracatının askıya alınması teknik olarak kolay değil, sorun yaratıyor ve üretime devam edilemiyor. Bu sorunların yanı sıra Kürdistan Bölgesi Yönetimi, federal hükümet ve Türkiye arasındaki sorun çözülene kadar çok sayıda çalışan, personel ve mühendisin görevden alınması gerekti.
Irak Petrol Bakan’ının Erbil'e ziyareti sorunların çözümü mü? Üst düzey görüşmenin sonucu ne olacak?
Irak Petrol Bakanı'nın, petrol bakanlığından çok sayıda teknik ve idari yetkilinin de yer aldığı üst düzey bir heyetle ziyareti oldukça önemliydi. Kürdistan petrolünün Türkiye üzerinden yeniden ihraç edilmesini engelleyen sorunları çözmek amacı ile gerçekleştirildi. Petrol bakanının ziyareti üç gün sürdü ve iki taraf arasında iyi bir anlayış oluştu, özellikle bu sözleşmelerin Doğal Kaynaklar Bakanlığı tarafından birçok farklı ülkeden oluşan ve tamamı petrol üretiminde çalışan yabancı şirketlerle imzalanması konusu görüşüldü. Elbette bu şirketlerin mali haklarının üretim ve taşıma yoluyla nasıl ele alınacağı konusunda iyi bir anlayış oluştu çünkü bütçe kanununda ayrılan miktar, Doğal Kaynaklar Bakanlığı'nın beklediğinden çok daha düşük.
Şu ana kadar ihracatın askıya alınması IKBY’ye ne kadar zarar verdi? Bu durum devam ederse ne olacak?
Kürdistan Bölgesi Yönetimi 25 Mart'tan bu yana yedi aydan fazla bir süre boyunca petrol ihracatını askıya aldı ve bu durum yalnızca Kürdistan Bölgesi Yönetimine değil, aynı zamanda Irak ekonomisine de yaklaşık 6 milyar dolar zarar verdi. Bu miktar çok önemliydi çünkü Irak bütçesinde 49 milyar dolar açık vardı, dolayısıyla bu miktar açığın bir kısmını kapatmak için kullanılabilirdi. Tabii artık şirketler ve Türk tarafı gibi diğer taraflar da sıkıntı yaşıyor çünkü burada dünya limanında hizmet, gözetim, kargo ve petrol depoları alanında çalışan çok sayıda Türk şirketi var. Yani zarar dört tarafı etkiliyor: Kürdistan Bölgesi Yönetimi, federal hükümet, Türkiye ve yabancı şirketler. Herkes petrol ihracatının bir an önce yeniden başlaması gerektiği kanaatindedir.
Kürdistan Bölgesi ile federal hükümet neden petrolün varil fiyatı konusunda anlaşamıyor?
Kürdistan Bölgesi ile Bağdat arasında iki görüş ayrılığı var; Irak Planlama Bakanlığı'nın SOMO ile yaptığı görüşmelerde belirtilen tutar, üretim için varil başına 12 dolar, nakliye için ise 7 dolar oldu ancak Doğal Kaynaklar Bakanlığı’nın işin asıl etkenleri olan şirketlerle istişarede bulunarak tahmin ettiği tutar, üretim için 24 dolar, nakliye için ise 8 dolardı. Nakliye için fark küçük ama üretim tutarında fark büyük gözüküyor. Bu rakamın haksız ve uygunsuz olduğu, şirketlere zarar vereceği ve bu düşük tutarla faaliyet gösteremeyeceği belirtiliyor. Irak hükümetinin birçok yabancı şirketle "lisans tutarı" adı altında çok sayıda sözleşmesi bulunduğunu ve bu şirketlere ödenen tutarın 20 ila 30 dolar arasında olduğu belirtiliyor. Dolayısıyla bu miktar, bölgenin petrolüne ayrılan miktarla, bütçe kanununda belirtilen miktarla karşılaştırıldığında üzücü. Dolayısıyla sorun şu ki, eğer bunu çözmek istiyorsak bütçe kanununun bu hükmünün değiştirilmesi gerekiyor.
IKBY petrol ihracatına hazır mı?
Başbakan Mesrur Barzani'ye göre Kürdistan Bölgesi yurt dışına petrol ihraç etmeye hazır, ancak elbette hazırlık yapılması gerekiyor ve bu konuların çözülmesi gerekiyor, şirketlerin uygunluğu, Türk şirketleriyle bir anlaşma yapılması ve ardından petrol ihracatına başlanması gerekiyor.
Elbette Kürdistan Bölgesi ile Bağdat arasında, Irak Petrol Bakanlığı ve Türkiye ile yapılacak anlaşmaya yönelik bu hazırlıklar, sorunların çözülmesi ve bir an önce petrol ihracatına başlanması Irak Petrol Bakanlığı'nın sorumluluğundadır.
Şirketlerin borç ve yükümlülükleri ne kadardır, nasıl çözümlenmektedir?
Bölgede faaliyet gösteren yabancı şirketlerin birçoğu Irak hükümetine ait olacak, mali hakların da ödenmesi gerekiyor ancak bunların nasıl ödeneceği henüz belli değil. Irak Petrol Bakanı, şirketlerin sözleşmelerini gözden geçirip ardından anayasaya uygun bir çözüm bulacaklarını ve aynı zamanda şirketin mali haklarını garanti altına alacaklarını söyledi. Bu güzel bir adım, umarım bu süreç en kısa sürede tamamlanır. Kürdistan Bölgesi'ndeki yabancı şirketlerin, bölgenin payının askıya alınması ve petrol ihracatının durdurulması nedeniyle bu yılki mali haklarını alamaması sonucunda borç miktarı 1 milyar dolara ulaştı.